کاسبان فیلترینگ

درحالی‌که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، فروش و کسب درآمد از فیلترشکن‌ها را غیرمجاز اعلام می‌کند اما افزایش سه هزار درصدی جست‌وجو برای دانلود VPN طی یک‌ماه گذشته از اخبار داغ این روزها است که در استفاده از اینترنت به‌ویژه پلتفرم‌های پرمخاطب واتس‌اپ و اینستاگرام، محدودیت به وجود آمده است.

اگرچه آمار استفاده از فیلترشکن در اروپا تنها ۱۰ درصد اعلام می‌شود اما بعضی آمارها حکایت از استفاده ۸۰ درصدی کاربران ایرانی از VPN دارد که بیش از سه هزار میلیارد تومان در سال تخمین‌زده می‌شود، البته طی هفته‌های گذشته با محدودیت‌های اعمال شده برای استفاده از فضای مجازی، بر شدت خرید و نصب VPN نیز افزوده شده است.

گفتنی است تجارت پرسود فروش VPN در ایران، محدود به سال‌های اخیر نمی‌شود، سال ۹۲ گزارشی منتشر و در آن اعلام شد که درآمد حاصل از فروش فیلترشکن در ایران حدود ۱۰۰ میلیارد تومان است؛ برآوردهای سال ۱۳۹۷ نیز نسبت به گردش مالی تجارت VPN در ایران حداقل ۵۰ میلیارد تومان در ماه بوده است که این عدد، امروز با آمارهای جدید، بیش از پنج برابر آن زمان در ماه مطرح می‌شود.

براساس آخرین آمار سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، بیش از ۱۰۸ میلیون مشترک اینترنت پهن باند در کشور فعال هستند که بنا بر گفته برخی مسئولان ۸۰ درصد از این کاربران از VPN استفاده می‌کنند. برخی از VPNهای رایگان و عده‌ای دیگر هم از غیررایگان‌ها خریداری می‌کنند و مافیای VPN را قدرتمندتر می‌کنند.

اگرچه طبق آمار غیررسمی، تنها ۱۵ درصد کاربران از VPN غیررایگان استفاده می‌کنند، اما همین آمار نیز به آن معناست که حدود ۱۳ میلیون کاربر در حال پرداخت پول برای خرید اشتراک فیلترشکن هستند. همچنین براساس تخمین‌های موجود، این ۱۳ میلیون کاربر، حدود ۲۶۰ میلیارد تومان برای خرید این نرم‌افزار، هزینه می‌کنند که در سال به عددی بیش از ۳,۱۰۰ میلیارد تومان می‌رسد، عددی قابل‌توجه که نشان از سود هنگفت مافیای VPN از شرایط فعلی است.

کسب‌وکارهایی که مجبور به نصب VPN می‌شوند

مسئله‌ای که در استفاده از VPN قابلیت توجه بیشتری را دارد آن است که استفاده از این فیلترشکن‌ها جدا از قدرتمند کردن عده‌ای، خطراتی را هم برای کاربران به وجود می‌آورد، نه‌تنها استفاده از VPNهای رایگان که با ماهیت بدافزارها ارائه می‌شود، خطراتی را برای گوشی کاربران همراه دارد، VPNهای پولی هم کاملاً قابل‌اطمینان نیستند.

تاجایی‌که آخرین گزارش شرکت امنیت سایبری کسپرسکای نشان می‌دهد که ایران از نظر گوشی‌های آلوده در صدر جدول جهانی قرار دارد. این شرکت گزارش داده که از هر سه گوشی ایرانی، یک گوشی به بدافزارهای گوناگون آلوده است که بخش قابل‌توجه آن از طریق دانلود VPNها به گوشی‌ها نفوذ کرده است.

اما در طرف دیگر این جریان هم افرادی قرار دارند که نه برای سرگرمی و وقت‌گذرانی، بلکه برای نجات کسب‌وکار خود از تهدید نابودی، ناچار به نصب VPN می‌شوند. چه‌بسا با فیلتر اینستاگرام بخش زیادی از مشاغلی که در این بستر به فعالیت مشغول بودند دچار زیان‌های هنگفتی شدند.

واقعیت آن است که جامعه ما قبلاً نیز چنین تجربه‌ای را پشت سر گذاشته بود زیرا قبل از پررنگ شدن فعالیت‌ها در اینستاگرام، تلگرام به‌عنوان پلتفرم محبوب برای کسب‌وکارها شناخته شده بود اما با فیلتر شدن آن، تعداد زیادی از مشاغل تلگرامی به اینستاگرام مهاجرت کردند.

اما این کسب‌وکارها اکنون چه باید انجام دهند و به کجا مهاجرت کنند؟ قطعاً پیام‌رسان‌های داخلی نتوانسته‌اند شرایط مناسب را برای فعالیت اقتصادی فراهم کنند و صاحبان این مشاغل مجبور هستند برای تداوم درآمدزایی خود به خرید و نصب انواع VPN باوجود همه چالش‌ها و مشکلات احتمالی آن پناه آورند.

افرادی که از فیلترینگ سود می‌برند

اکنون پرسش آن است که «فیلترینگ» منافع چه افرادی را تأمین می‌کند؟ مافیای بزرگ خریدوفروش فیلترشکن در ایران، چه میزان از این طرح منفعت می‌برد و آیا حاضر است این بازار را از دست دهد؟ آیا با توجه به آزادی استفاده از اینترنت در بسیاری از کشورها، خریدوفروش VPNها در آنجا به میزان ایران رایج است؟

در سایر کشورها استفاده از VPN قانونی است مگر آنکه برای دسترسی به محتوای غیرقانونی استفاده شود، همچنین از آن‌ها برای افزایش امنیت شبکه‌های اطلاعاتی و جلوگیری از ورود افراد غیرمجاز استفاده می‌شود، ولی در ایران به‌رغم غیرمجازبودن، تعداد زیادی از کاربران، برای استفاده از پیام‌رسانی مانند تلگرام و شبکه‌های اجتماعی از فیلترشکن استفاده می‌کنند.

اکنون نیز با فیلترینگ چند پلتفرم محبوب فضای مجازی مانند واتس‌اپ و اینستاگرام و کاهش سرعت اینترنت طی چند هفته اخیر براساس آمارهای بین‌المللی، دانلود VPN یا فیلترشکن در ایران طی ماه سپتامبر رشدی ۳۰۰۰ درصدی را تجربه کرده است. تاجایی‌که براساس گزارش مرکز آماری Top10VPN که به‌تازگی منتشر شده، ایران در رده سوم بیشترین رشد دانلود فیلترشکن در سال جاری میلادی قرار گرفته است. بازاری پرسود برای کاسبان فروش فیلترشکن که قطعاً خواهان ادامه این شرایط هستند.

راهکاری جایگزین برای ممانعت از فروش VPN

دراین‌باره بیژن بهپور، کارشناس فضای مجازی با بیان اینکه خریدوفروش VPN به تجارت سودآوری تبدیل شده است، می‌گوید: به نظر می‌رسد ادامه محدودیت‌ها، این بازار را قوی‌تر و مافیا را پول‌دارتر از قبل می‌کند، درصورتی‌که اگر قرار است این محدودیت‌ها ادامه یابد، باید راهکارهایی اجرایی‌تر برای ممانعت از فروش آن وجود داشته باشد.

وی افزود: اگرچه فروش VPN غیرمجاز اعلام می‌شود ولی این مورد تنها روی کاغذ بوده چون به‌راحتی در دسترس همگان است، البته تا راهکاری جایگزین اندیشیده نشود این بازار همچنان پررونق خواهد ماند. واضح است اگر پیام‌رسان‌های داخلی کاربردی‌تر شود، مخاطب هم خطرات نصب VPN را نمی‌پذیرد و از همان پیام‌رسان داخل استفاده می‌کند.

این کارشناس فضای مجازی تصریح می‌کند: با وجود ایرادها و کاستی‌های پلتفرم‌های داخلی، کاربران مجبور به استفاده از VPN می‌شوند و در برابر هم سودجویانی قرار دارند که از فروش این فیلترشکن‌ها سود بالایی را برای خود رقم زده‌اند.

استفاده از فیلترشکن اقدامی ناپایدار است

همچنین رضا حاجی‌احمدی، کارشناس فضای مجازی و ارائه دهنده خدمات اینترنتی ، اظهار می‌کند: VPN فروشی به تجارت بزرگی برای عده‌ای خاص تبدیل شده است که با عرضه انواع فیک و قلابی آن، کلاهبرداری‌های زیادی در این حوزه رخ می‌دهد.

وی تصریح می‌کند: حال ازآنجاکه فروشنده هیچ تعهدی به خریدار ندارد پس از گذشت مدت‌زمانی اندک، برخی از این وی‌پی‌ان‌ها کارایی خود را از دست می‌دهد و چون ماهیت خریدوفروش چنین موردی غیرقانونی است شکایتی هم نمی‌توان انجام داد.

این کارشناس اضافه می‌کند: به‌این‌ترتیب با توجه به آسیب جدی محدودیت‌های اینترنت بر بخشی از مشاغل، برخی افراد مجبور به استفاده از VPN شده که به دلایل امنیتی هیچ توصیه‌ای به نصب آن نمی‌شود. با قوانین موجود استفاده از فیلترشکن اقدامی ناپایداراست و شاید زمان آن رسیده که مشاغل وابسته به پلتفرم‌های واتس‌اپ و اینستاگرام برای از دست ندادن مشتریان خود، ماهیت محل فروش خود را تغییر دهند.

به گفته حاجی‌احمدی، ایجاد وب‌سایت و تبلیغ کسب‌وکار مورد نظر از طریق کانال‌هایی چون پیامک، می‌تواند به‌تدریج جایگزینی مناسب برای پلتفرم‌های فیلتر شده باشد. راهکاری است که به صاحبان مشاغل در فضای مجازی کمک کند کسب‌وکار خود را حفظ کرده و مشتریان آن‌ها نیز با جلب اعتماد دوباره بازخواهند گشت.

با تشکر از ایمنا / گروه گردآوری خبر پایگاه اطلاع رسانی اخبار طلا